Preobraženje u Despotovcu

Gastarbajterski kraj s jednim rudnikom i jednim kamenolomom, srednjom i osnovnom školom, sportskim kladionicama, bankama, kafićima i generacijama koje rastu ne znajući šta je to bioskop i pozorište. Ovo je, u najkraćem, socijalno-kulturna karta opštine Despotovac, mestašca na istočnoj strani Velike Morave, gde se već 16 godina zaredom organizuje kulturna manifestacija Dani srpskog duhovnog preobraženja.

Jednom godišnje stanovnici Despotovca imaju priliku da u svom kraju vide pozorište i čuju poznate pisce. Ove godine od 19. do 28. avgusta moći će da vide predstavu "Tvrđava" u režiji Nebojše Bradića, u izvođenju Kruševačkog pozorišta, prisustvuju književnoj večeri s Mirjanom Bobić-Mojsilović, vide predstavu “Dobra stara vremena” s Tanjom Bošković u glavnoj ulozi i odu na koncert Bajage i "Instruktora".

Preobraženje i Evropa

Dane srpskog duhovnog preobraženja na praznik Preobraženje, 19. avgusta, na Trgu despota Stefana Lazarevića u centru Despotovca, zvanično je otvorio ministar za državnu upravu i lokalnu samoupravu Milan Marković. U prisustvu potpredsednika Vlade Srbije Jovana Krkobabića, Marković je govorio o evropskoj perspektivi Srbije, investicijama i potencijalima za razvoj Resave. Stariji svet je sa znatiželjom slušao, dok je neko sedeo kod "Seljaka" i pijuckao pivo ili "koka-kolu".

U svakom slučaju, u Despotovcu ponovo, pa makar na nekoliko dana, "radi bioskop".

Predsednik Opštine Despotovac Mališa Alimpijević i predsednik Skupštine opštine Bratislav Trifunović kažu da je jedan od ciljeva Dana srpskog duhovnog preobraženja promocija pravih kulturnih vrednosti i turističkih potencijala Despotovca i celog resavskog kraja.

- Despotovac je jedna od najaktivnijih opština u Srbiji, otvorena za investicije... Radićemo na razvoju infrastrukture, puteva, a i dosta se uradilo na izgradnji prostornog plana opštine - kaže Alimpijević.

Čujemo da je Ministarstvo kulture Srbije moralno podržalo manifestaciju. Finansijska podrška je izostala, a jedan od razloga je, kako smo saznali, i mogući sukob interesa ministra, zato što je predstava "Tvrđava" u režiji aktuelnog ministra za kulturu Nebojše Bradića na programu manifestacije.

Čelnici Despotovca rekli su nam da je ove godine budžet Dana srpskog duhovnog preobraženja duplo manji nego prošle godine.

- Ovogodišnji budžet je četiri miliona dinara, od čega su dva miliona dinara obezbedili lokalni privrednici - kaže Trifunović.

Od žitelja Despotovca čujemo da je najveći problem opštine nezaposlenost.

- Ima mnogo ljudi bez posla, a na radu u inostranstvu je više od 7.000 ljudi. Čitava sela se organizuju, pa u jednom selu, na primer, svi idu da rade u Francusku, u drugom u Austriju ili Švedsku. Na vašaru u julu sve bruji od švedskog, nemačkog, francuskog jezika. Deca gastarbajtera uopšte ne znaju srpski - ispiričao nam je jedan od meštana Despotovca.

Čujemo da gastarbajteri grade po okolnim selima kuće od 500 do 600 kvadratnih metara. Tu gotovo niko ne stanuje, a moda je i da se u gradu Despotovcu usput kupi i neki stan.

- Da imaju gde da se presvuku gastarbajteri kad svrate do grada - kroz šalu pričaju Despotovčani.

Da je nepoznavanje srpskog jezika veliki problem potrvrđuju nam i novinari lokalnih medija, koji kažu da treća generacija potomaka ljudi u inostranstvu ne zna ni reč srpskog jezika i ne namerava da se vrati u Srbiju.

Omladina se zabavlja uglavnom u kafićima i sportskim kladionicama. Nema mesta za noćni izlazak, pa mladi uglavnom idu "u provod" u obližnji Svilajnac.

Manasija kao Ajfelova kula ili Notr Dam

U podnožju zidina manastira Manasija iz 15. veka, zadužbine despota Stefana Lazarevića, deca gastarbajtera takođe pričaju na francuskom ili nemačkom. Pred kapijama manastira automobili uglavnom iz Evropske unije. Manasija za Despotovac, isto kao Ajfelova kula ili Notr Dam za Pariz.

S mestom gde je Stefan Lazarević stolovao i napisao pesmu "Slovo ljubve" upoznao nas je umetnički direktor Dana preobraženja Momčilo Vuksanović.

Manastir s freskama oslikanim vizantijskom plavom, čiji je kilogram u srednjem veku vredeo kao dva kilograma zlata, sagrađen je od peska, sige i kamena iz Resave. Završen je 1418. godine, a sam despot je, mnogi bi rekli, po tipično srpskom običaju, obećao svom ocu, svetom caru Lazaru da će sazidati manastir koji će biti veći i lepši od Lazarove zadužbine Ravanice.

Crkva je posvećena prazniku Svete Troice, a jedan od zaštitnih znakova Manasije je i Dožon kula, čiji su zidovi pri temelju debeli čak šest metara.

U manastiru, čiji su pod i ulaz blago ulegnuti od koraka svih koji su od srednjeg veka do danas prošli kroz Manasiju, kako smo čuli, stalno se moli sestrinstvo, koje se izdržava poljoprivredom.

Da je i savremeno poslovanje stiglo u srpski manastir svedoče napisi i na engleskom jeziku. Organska hrana, domaći ajvar, domaće slatko i sok, kao i med, mogu se pazariti po ceni od oko 300 dinara u manastirskoj prodavnici.

Od Vuksanovića čujemo da je, pored ostataka Resavske prepisivačke škole, po kojoj je manastir poznat široj javnosti, jedna od dragocenosti i Jevanđelje, poklon manastiru od ruske carice Katarine.

- Vojnik Stojanović imao je zadatak da tokom Prvog svetskog rata čuva korice Jevanđelja od čiste platine. Jevanđelje je zajedno sa srpskom vojskom prešlo preko Albanije i Krfa, da bi se na kraju ponovo našlo u Manasiji - priča Vuksanović.

Prvobitno je bilo oslikano oko 2.000 kvadratnih metara Manasije. Ostala je samo jedna trećina fresaka, s kojih su, kako se pripoveda, Turci skinuli sedam tovara zlata.

Sačuvane su freske Svetih ratnika, prikazi trpeze na kojoj se jelo noževima i viljuškama... I priča da se priča.

Nakit, slepi miševi, pečurke

Na nekih 20 kilometara od Despotovca nalazi se Resavska pećina, još jedan, kako bi se modernim rečnikom reklo, brend resavskog kraja.

Godinama su seljacima na čudan način nestajale ovce. Narodna mašta je već počela da stvara mitove, a onda su 1962. godine planinari i speleolozi otkrili pećinu.

Vođa kroz pećinu Damira Ilić priča da je istraživački rad predvodio doktor Jovan Petrović. Ispitivanje je trajalo 10 godina, a pećina je zvanično otvorena 1972. Dugačka je 4,5 kilometara, a pećinski nakit star je oko 45 milona godina. Za formiranje jednog kubnog centimetra nakita potrebno je oko 1.000 godina. Stalna temperatura u pećini je plus sedam stepeni.

- Najobičnijim dodirom ljudskog prsta s pećinskog nakita briše se oko 100 godina. Stalaktiti i stalagmiti su, u zavisnosti od minerala, crvene, žute ili bele boje. Od živog sveta u pećini ima mahovine, gljiva i slepih miševa - kaže Damir.

U Resavskoj pećini može se videti i Kristalna dovorana, figure koje podsećaju na jagnje, slonovsko stopalo, babu i dedu, porodicu Tarana. A muzikalni mogu da sviraju i na pećinskim orguljama.

Ne znamo da li se orgulje iz Resavske pećine čuju na vodopadu Lisine, koji je sa svoja 24 metra najveći u Srbiji.

Zaštićeno dobro prirode prvog reda svojom lepotom mami turiste i jedan je od sigurnih turističkih aduta ovog kraja. Samo da je malo više ekološke kulture i malo manje opušaka pored Lisine. Možda tu i Dani preobraženja pomognu jer, kako je rekao Gete, "nema mane koje ne bi mogla da postanu vrlina, niti vrline koja ne bi mogla da postane mana".

Tekst: Danijela Tadić
Fotografija: Mirjana Ristić