Slava Raškaj - slikarka čiji rad izlazi iz mraka
Zagreb, Beta, specijalno za Nadlanu
U galeriji "Klovićevi dvori" u Zagrebu upravo je u toku retrospektivna izložba hrvatske slikarke Slave Raškaj, upriličena povodom 130. godišnjice njenog rođenja.
Izložbom je predstavljeno 170 dela ove, po svemu jedinstvene umetnice, koja je za života bila nepriznata i odbačena, ili je pak njezino delo bilo tumačeno u posve drugom kontekstu od onog umetničkog. Naime, osim što je bila žena i što je stvarala na prelazu iz 19. u 20. vek, u vreme kada se "ženska umetnost" priznavala uglavnom samo u kuhinji ili bračnoj postelji, a žene slikarke bile retke i uglavnom nepoznate, Slava Raškaj bila je i gluvonema. To joj je dodatno otežavalo komunikaciju sa i onako netolerantnom i konzervativnom sredinom, čije je stavove svojim životom i postignućima daleko nadilazila.
Nepriznavanje njenog dela i bogatog slikarskog opusa trajalo je još dugo nakon njene prerane smrti, 1906. godine, sa samo 29 godina. Trajalo je, zapravo, sve do pre nekoliko godina, kada je njen rad polako izašao na svetlo dana i kada su kritičari isprva sramežljivo, a onda sve glasnije konstatovali da se radi o slikarki koja se mirne duše može staviti uz
najveće umetnike koji su stvarali na ovom prostoru na prelazu između vekova.
(old_image)Slava Raškaj je svojim životom i delima, osim konzervativnih stavova vezanih za pol, morala razbijati i brojne druge umetničke tabue. U vreme kada su u slikarskim krugovima u modi bili zagrebačka šarena škola, velika platna i ulja, ona je stvarala akvarelom, radove malih formata, a teme su bile mrtva priroda i pejzaži. Dela posve suprotna od onih koja su bila cenjena u to vreme.
Raškajeva je bila samouka no, nakon što je njen redak talent uočilo nekoliko ondašnjih umetničkih mecena, pohađala je školu slikanja kod jednog od, u to doba napriznatijih umetnika - Bele Čikoša Sesije. Polako ali sigurno, stvarala je svoj specifični slikarski izraz. Zatvorena u svoj tihi svet, otuđena od okoline koja je nije razumela niti prihvatala, svoje je slike stvarala u osami, lutajući prirodom u okolini rodnog gradića Ozlja ili u svom malom zagrebačkom ateljeu. Iz tog doba potiču neka od najcenjenijih dela, kao i dva vrlo izražajna autoportreta, predstavljena i na ovoj izložbi.
No kako je vreme odmicalo, posledice njene otuđenosti od sveta bile su sve očitije, što se jasno videlo i na platnima, gde su počeli da preovlađuju gotovo halucinantni tonovi kojima je slikala napuštene mlinove, ruševine starih dvoraca i osamljene pejzaže.
Slava Raškaj tragično je skončala život u duševnoj bolnici u Zagrebu no, što njena dela više izlaze iz anonimnosti privatnih kolekcija i mračnih kutaka muzeja, to više raste i njihova vrednost i značaj za kompletnu hrvatsku umetnost.
Sandra Carić
Jun 2008.