Arheologija 2021 - Lokalitet Donja Branjevina i otkriće Crvenokose boginje

Kompanija Color Media Communications u saradnji sa Ministarstvom kulture i informisanja Republike Srbije u utorak, 12. oktobra, organizuje onlajn konferenciju "Arheologija 2021" sa početkom u 11.00 časova, gde će sa relevantnim sagovornicima, predstaviti stanje u ovoj oblasti i šta je potrebno da napravimo kao sledeći važan korak kako bi naša bogata istorija bila prezentovana i sačuvana i za naredne generacije.

Povodom predstojeće konferencije Arheologija 2021, jedan od učesnika, Andrej Starović, arheolog, viši kustos u Narodnom muzeju u Beogradu predstavio je lokalitet Donja Branjevina kod Odžaka.

Još šezdesetih godina prošlog veka (tačnije, u rano leto 1965. godine), dogodila se velika poplava Dunava. Reka je toliko narasla u toku samo nekoliko dana, da je postojala velika opasnost da potopi najveći deo Bačke. Hitno je organizovana odbrana od poplave, naročito u delu toka između Sombora i Bačke Palanke. U ravnici pokraj sela Deronje, pored već postojećeg zemljanog nasipa, trebalo je hitno izgraditi i novi, rezervni. Tada je, sasvim slučajno, tokom zemljanih radova otkrivena i prikupljena velika količina praistorijske grnčarije, hiljadama godina zatrpane na mestu gde je nekada bilo selo. Iste godine započela su arheološka iskopavanja, koja su sa prekidima trajala sve do pred kraj 20. veka. Sergej Karmanski, lokalni arheolog-amater i veliki entuzijasta, uporno je iz godine u godinu animirao mlade istraživače i održavao interes za proučavanjem Donje Branjevine. Tokom godina je istražio čitav jedan blok od preko 800 m2 ovog naselja iz prve polovine VI milenijuma pre nove ere. Pored njega, a u poslednjim sezonama zajedno sa novoosnovanom Muzejskom jedinicom u Odžacima, tu su istraživali Zavod za zaštitu spomenika kulture Vojvodine, Gradski muzej Sombor i nekadašnji Vojvođanski muzej, danas Muzej Vojvodine.

Na ovom prostoru, koji leži uz drevnu levu obalu rukavca, tj. meandra Dunava, otkriven je čitav niz očuvanih tragova zemunica i koliba, jama, radnih prostora i grobova sahranjivanih stanovnika praistorijske Branjevine. Desetine hiljada ulomaka karakteristične neolitske grnčarije, alata, lovnog oružja i drugih predmeta od tvrdih stena, rožnaca, kosti i roga, uz još veći broj nalaza ostataka hrane (životinjske kosti, školjke i puževi, zrna žitarica) čini ogromnu kolekciju koja se brižljivo čuva u Muzejskoj jedinici u Odžacima, danas u sastavu Narodne biblioteke „Branko Radičević“.

Uz već navedene muzejske predmete, posebnu pažnju istraživača, još od prvih izveštaja Karmanskog, privlačila je prepoznatljiva grupa nalaza. U pitanju su predmeti koji nisu, kako to arheolozi često navode, svakodnevni i upotrebni. Radi se o ljudskim i životinjskim predstavama modelovanim u glini, ponekad u kosti i kamenu. Ove malene figure, kakvih je na Donjoj Branjevini otkriveno dvadesetak, zaista su upečatljiva svedočanstva o ličnom i kolektivnom identitetu ranih zemljoradnika ovog dela Evrope.

Mnogo reči, napisanih i izgovorenih, utrošeno je u pokušajima da se objasni pojava, uloga i namena neolitskih figurina, pa i onih sa Donje Branjevine. I danas je široko rasprostranjeno mišljenje da je u praistorijskoj religiji neolita postojao opšteprihvaćen kult tzv. Velike Majke Zemlje, božanstva koje je u ikonografskom smislu bilo predstavljano ženskom figurom, skoro po pravilu sa (pre)naglašenim atributima koji upućuju na plodnost. Ova osnovna ideja imala je, naizgled, vrlo logičnu potporu u arheološkim otkrićima. Pronađeno je na desetine hiljada glinenih figurina na mnogobrojnim naseljima i drugim neolitskim lokalitetima severne Afrike, Azije i Evrope. Bilo je u 20. veku autora koji su, poput Marije Gimbutas, svoje karijere posvetili proučavanju, sistematizaciji i tumačenju, ali i promociji baš ovakvih ideja. Tako je i 1989. godine, figurina monumentalnih proporcija otkrivena na Donjoj Branjevini vrlo brzo dobila ime – Crvenokosa boginja.

Tradicija „krštavanja“ ove klase predmeta u srpskoj arheološkoj praksi nije novost: više od veka u Narodnom muzeju u Beogradu se čuvaju Dupljajska kolica i Kličevački idol; sa iskopavanja Miloja Vasića, prvog istraživača Vinče, potiču Lady of Vinča i Vidovdanka, a Dragoslav Srejović je posebno bio inspirativan sa kamenim skulpturama Lepenskog vira, dajući im poetska imena Danubius, Praroditeljka, Adam…

Figurina iz Bačke je otkrivena u prostoru jedne otpadne jame (!) izlomljena, ali sa većinom delova koji su joj pripadali, tako da je rekonstrukcija bila moguća. Nakon prvog pregleda, uočena je jedinstvena karakteristika koja ju je krasila: njena duga, ravna kosa bila je obojena u crveno. Kod istraživača, ali i kod uzbuđene javnosti, nije bilo ni trunke dileme: otkrivena je predstava praistorijske boginje!

Konferenciju Arheologija 2021 možete pratiti putem linka: https://youtu.be/vKOTQbZBh1Y

Više o programu konferencije možete pogledati na sledećem linku: http://communications.rs/arheologija2021/