Arheologija 2021 - Neolitske Stubline: dosadašnji rezultati sistematskih arheoloških istraživanja

Kompanija Color Media Communications u saradnji sa Ministarstvom kulture i informisanja Republike Srbije u utorak, 12. oktobra, organizuje onlajn konferenciju "Arheologija 2021" sa početkom u 11.00 časova, gde će sa relevantnim sagovornicima, predstaviti stanje u ovoj oblasti i šta je potrebno da napravimo kao sledeći važan korak kako bi naša bogata istorija bila prezentovana i sačuvana i za naredne generacije.

Povodom predstojeće konferencije Arheologija 2021, jedan od učesnika konferencije dr Miloš Spasić, inače rukovodilac sistematskih arheoloških iskopavanja u Stublinama, predstavio je ovaj lokalitet.

O ARHEOLOŠKOM NALAZIŠTU STUBLINE

Prva iskopavanja na Stublinama sprovedena su 1967., a od 2008., sa neznatnim prekidima, Muzej grada Beograda obavlja sistematska istraživanja ovog važnog neolitskog lokaliteta.

Lokalitet Crkvine u Stublinama leži na izduženom platou nadmorske visine od 100m do 120m, površine oko 12 hektara. Dimenzije platoa, merene od najudaljenijih tačaka, iznose oko 620 x 380 metara. Zaravnjeni plato je u neolitu sa severne i južne strane bio okružen tokovima dveju reka. Vodotok sa severne strane je danas presušen dok južnu stranu lokaliteta i danas opasuje tok rečice Trstenice. Dva vodotoka su se spajala na jugozapadnom delu naselja, gde se teren okomito spušta u velikoj denivelaciji.

U širem geografskom kontekstu Stubline leže u Posavsko-tamnavskoj mikro-regiji Drenski vis, koju odlikuje velika naseljenost tokom poznog neolita. U krugu od svega nekoliko desetina kilometara oko Stublina identifikovan je značajan broj vinčanskih naselja, koja su, sudeći po materijalnoj kulturi, bar jedno kratko vreme u periodu od 4800. do 4600. pre n.e. živela istovremeno.

Vinčansko naselje u Crkvinama kod Stublina osnovano je negde oko 4850/4800. pre n.e., tokom Vinča D1 perioda, i živelo je do oko 4650/4600. pre n.e., odnosno do samog kraja D2 faze vinčanske kulture.

Stubline su imale sigurno dve markantne faze u razvoju naselja. Prva je obeležena formiranjem naselja u okviru primarnog sistema rovova na istočnom delu platoa, dok je tokom druge faze naselje zauzimalo celu površinu platoa zbog čega su zatrpani prvobitni rovovi i iskopani novi na krajnjem zapadnom delu naselja. Dosadašnjim iskopavanjima istražena je površina od oko 600 m2.

Zahvaljujući rezultatima geomagnetne prospekcije, omogućeno je jasnije sagledavanje veličine i karaktera naselja, kao i prostorne organizacije. Već tokom kampanje 2010. godine otvorena je mogućnost za ciljana iskopavanja kako bi se fokus stavio na rešavanje problemskih pitanja vezanih za život naselja. Od 2008. godine, delimično i u celosti je ispitano šest nadzemnih objekata, primarni sistem rovova oko starijeg dela naselja, sekundarni sistem rovova oko mlađeg naselja, nekoliko otpadnih jama, prostor okružen grupom kuća u severozapadnom delu naselja, kao i veliki broj ukopa na južnoj padini lokaliteta primarno iskopanih kao pozajmišta za glinu, a sekundarno korišćenih kao otpadne jame. Analiza snimka geomagnetne prospekcije naselja ukazuje da je naselje na Stublinama imalo oko 200 kuća čiji su izgoreli ostaci zabeleženi nedestruktivnim metodama.

Odlukom Vlade Republike Srbije od 20. septembra 2014., objavljenom u Službenom glasniku br. 103 od 25.9.2014., lokalitet Crkvine u Stublinama proglašen je za kulturno dobro.

PREDMETI U ZBIRCI ZA PRAISTORIJU MUZEJA GRADA BEOGRADA

Zbirka materijalne kulture sa Stublina uključuje nalaze sa sistematskih arheoloških istraživanja obavljenih 1967. godine te sa obnovljenih istraživanja u periodu 2006–2021. Korpus nalaza čine:

• fragmentovane i cele posude od pečene gline
• figurine i drugi predmeti od gline
• oružje i oruđe od kosti, roga i kamena
• arheozoološka zbirka

Od ukupnog broja od oko 400 000 nalaza, 240 predmeta ima status kulturnog dobra Republike Srbije.

Takozvane hajlajtse zbirke predstavlja grupni nalaz 43 glinene figurice ljudi pronađene pored praistorijske peći u jednoj neolitskoj kući. Figurice su prikazane kako nose oruđe ili oružje karakteristično za vinčansku kulturu. Ovaj grupni portret obično se tumači kao predstava članova domaćinstva ili zajednice sa Stublina ili kao jedan od prvih nagoveštaja društvene stratifikacije i hijerarhizacije u ovom društvu iz polovine petog milenijuma pre nove ere.

Činjenica da je reč o potpuno jedinstvenom i ranije nepoznatom ikonografskom obrascu zasnovanom na svedenom načinu predstavljanja, netipičnom za vinčansku kulturu, ukazuje da je možda reč i o predstavi zajednice stranaca. Sasvim je izvesno da su ove figurine mogle biti ostavljene pored peći i kao čin kojim se obeležava napuštanje kuće.

O značaju ovih figurina u svetskim razmerama govori i podatak da su o njima pisali mnogi vodeći evropski arheolozi u više od 20 naučnih radova.

NEOLITSKE STUBLINE: PREZENTACIJA I PROMOCIJA

Od početka arheoloških istraživanja na Stublinama Muzej grada Beograda intenzivno radi na prezentaciji arheološke baštine sa ovog lokaliteta. Pored prezentacije naučnih rezultata kroz učešća na brojnim naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu, velika pažnja je posvećena promociji rezultata istraživanja široj publici. Organizovane su brojne radionice, seminari, izložbe, predavanja. Od najvećeg značaja bilo nam je upoznavanje lokalne zajednice sa kulturno-istorijskom baštinom njihovog kraja. S tim u vezi organizovani su brojni programi u kojima su učešće uzimali i meštani Stublina, a ostvarena je i značajna saradnja sa osnovnom školom i Mesnom zajednicom Stubline.

Kao rezultat rada na prezentaciji i promociji lokaliteta navodi se:

• 8 izložbi, od kojih je izložba Metahousing: Neolithic and modern dwelling in Belgrade u londonskoj galeriji Ambika P3 Univerziteta Vestminister, predsatvljala Srbiju na Olimpijadi kulture i Bijenalu dizajna i arhitekture u Londonu 2012.
• 28 predavanja i referata održanih na naučnim i stručnim konferencijama, te na javnim predavanjima namenjenih široj publici.
• 35 stručnih i naučnih radova objavljenih u prestižnoj domaćoj i međunarodnoj periodici, monografijama, zbornicima radova.
• 200+ indeks citiranosti rezultata istraživanja na Stublinama, bez autocitata.

Istraživanja u Stublinama finansiraju se sredstvima Sekretarijata za kulturu grada Beograda u okviru redovnog programa Muzeja grada Beograda. Ministarstvo kulture i informisanja podržalo je istraživački projekat apsolutnog datovanja lokaliteta kroz konkurs 2021.

Konferenciju Arheologija 2021 možete pratiti putem linka: https://youtu.be/vKOTQbZBh1Y

Više o programu konferencije možete pogledati na sledećem linku: http://communications.rs/arheologija2021/