BAŠTINA BEZ ZAŠTITE: Kaštel Lazar, Ečka
Agošton Lazar, vlastelin u Ečki je 1820. godine otvorio novi vlastelinski dvorac na levoj obali Begeja. Za svečano otvaranje se uređivao svaki kutak sela, doterivale su se kuće i čistila dvorišta i ulice, oblikovali drvoredi i pripremali slavoluci. Glavni kuvar je za tu priliku doveden iz Beča. Kočije i konji su blistali za doček 300 uglednih zvanica iz Beča i Budimpešte.
Otvaranju je prisustvovao i čuveni grof Esterhazi, najbogatiji i najugledniji vlastelin u Ugarskoj. Uveče 29. avgusta 1820. priređena je svečana bakljada da bi ujutru crkvena zvona objavila početak svečanosti i pozvala stanovnike Ečke na proslavu i osvećenje dvorca. Posle svečanog ručka, za gospodu je priređen lov, a za dame šetnja gondolama po Velikom jezeru i Begeju. Vrhunac svečanosti je bio ečanski bal koji je ličio na čaroliju – divne damske toalete, raskošne uniforme i raznobojne bengalske vatre duž mnogobrojnih staza u parku. Trećeg dana goste je svojim virtuoznim sviranjem oduševio Franc List, tada „čudo od deteta“.
Kaštel je godinama bio centar okupljanja ljubitelja lova, iz zemlje i inostranstva, čiji su česti gosti bili austro – ugarski prestolonaslednik Franc Ferdinand i srpski prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević. II svetski rat i ratna razaranja nisu zaobišla ni Kaštel, a vlasnici zauvek napuštaju Kaštel i odlaze u Ameriku.
Dvorac Lazar, poznatiji kao Kaštel Ečka, nalazi se u Ečki na teritoriji opštine Zrenjanin. Pustaru Ečku je na licitaciji komorskih dobara kupio Luka Lazar (po nekim svedočenjima oiriginalno «Lazarjan») koji je bio poreklom Jermenin iz Erdelja, 1781. godine. Na pustari je osnovao naselje i izgradio crkvu za stanovnike naselja, odnosno za podanike na imanju. Dvorac je početkom 19. veka u engleskom stilu izgradio Lukin sin Agošton Lazar (po njegovom imenu vidimo da su tada Lazarovi duboko mađarizovani). Imanje i dvorac je 1870. godine otkupio grof Feliks Ornonkur (ili Arnonkur). Novi vlasnici nakon toga dograđuju dvorac i unose znatne izmene, tokom 1898-99. godine. Vremenom porodica dobija novo prezime i predikate te je njeno puno ime De la Fontanj und Fon Arnonkur-Unfercagt (De la Fontagne und von Harnoncour(t)-Unverzagt).
Kaštel Lazar predstavlja prizemnu, ali impresivnu građevinu složene osnove kojoj je naknadno dograđeno krilo u obliku latiničnog slova L. Glavna zgrada je adaptirana tako što je u velikom potkrovlju sagrađen prostor za stanovanje, po običajima palata. U centralnom delu produženog krila izgrađena je kula sa piramidalnim krovom, a u produžetku je u prizemlju aneks sa tremom. Trem se proteže kroz celo južno krilo i oslonjen je na dvostruke jonske stubove. Kompleks dvorca Ečka okružen je malim parkom i nekada je činio veću ambijentalnu celinu u koju je grof Feliks Ornonkur postavio parkovsku skulpturu, fontanu i drugi parkovski mobilijar. Stari pomoćni objekti udaljeni su od dvorca i danas se nalaze izvan kompleksa. Vlasnik je bio poznati uzgajivač punokrvnih konja. Iako značajno izmenjena iznutra i izvana, zgrada dvorca Ečka jedinstvena je građevina. Zgrada predstavlja stilsku orijentaciju bivših vlasnika koji su nesumnjivo uticali na arhitekturi, a mnoga od ovih rešenja se sreću u Južnoj Italiji i na Siciliji.
Od devedesetih godina XX veka dvorac Kaštel nalazi se pod zaštitom Zavoda za spomenike kulture. U samom kaštelu se trenutno nalazi hotel dok su obližnji vodotoranj i zgrade u kojima su bile štale – u veoma zapuštenom stanju.
Projekat BAŠTINA BEZ ZAŠTITE realizuje Udruženje za kulturu, turizam i medije “PETROVARADIN MEDIJA”, a sufinansira ga Ministarstvo kulture i informisanja.ž
