Godišnjica oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu
Beogradska operacija predstavlja jednu od najvećih i najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svetskom ratu, koja je trajala od 12. do 20. oktobra i nakon koje su stvoreni uslovi za nastavak operacija i gonjenje okupatora kroz Srem.
Tom operacijom okončana je nemačka okupacija glavnog grada koja je trajala 1.287 dana, nakon čega je Beograd postao vojni, politički i administrativni centar nove, socijalističke Jugoslavije.
Prema različitim istorijskim izvorima, u borbama za Beograd poginulo je nešto manje od 3.000 boraca NOVJ i oko 1.000 crvenoarmejaca, dok je oko 14.500 vojnika ranjeno. Nemačke snage imale su oko 15.000 poginulih, medju kojima obojica komandujućih generala, i oko 9.000 zarobljenih.
Crvena armija je u borbama angažovala je 4. gardijski mehanizovani korpus pod komandom general-potpukovnika Vladimira Ždanova, dok je NOVJ upotrebio Prvu armijsku grupu kojom je komandovao general-lajtnant (general-potpukovnik) Peko Dapčević.
Sa nemačke strane u borbama za Beograd učestvovale su dve veće formacije - borbena grupa "Šnekenburger", pod komandom generala Vilija Šnekenburgera (poginuo 13. oktobra 1944. godine), i borbena grupa "Štetner", pod komandom Valtera Štetnera (poginuo 18. oktobra 1944. godine).
Završni deo prve faze oslobođenja Beograda dogodio se 14. oktobra kada je Prva proleterska divizija, uz pomoć sovjetskih tenkova, osvojila banjički vis i nastavila napredovanje u pravcu Autokomande i Slavije. U isto vreme nemačke snage na Čukarici su izolovane i opkoljene, što je stvorilo prostor za napredovanje ka Železničkoj stanici i Savskom mostu.
Do 15. oktobra veći deo Beograda, izuzev dela od Skupštine i Terazija ka Savi, bio je oslobodjen, ali se tada dogodio najdramatičniji deo bitke kada se nemačka borbena grupa "Štetner" uključila u borbu snažnim napadom iz pravca Smedereva.
Ta nemačka grupacija je na svaki način težila da se spoji sa jedinicama koje su se držale u centru grada, pa su se 5. i 21. divizija NOVJ našle pod snažnim pritiskom i morale su da drže svoje položaje uz teške gubitke.
Tek dolaskom Druge proleterske brigade NOVJ i 36. gardijske tenkovske brigade Crvene armije pritisak je popustio, ali su ogorčeni sukobi s borbenom grupom "Štetner" trajali sve do 18. oktobra i pogibije generala Štetnera.
Poslednja dva dana borbe su se vodile za svaku kuću i za svaku ulicu, a često su se sukobi prenosili i ispod zemlje, jer su nemačke snage angažovale veći broj komandosa koji su, koristeći kanalizacioni sistem, izvodili akcije u pozadini partizanskih i sovjetskih snaga.
U noći izmedju 19. i 20. oktobra zauzeta je i zgrada "Albanija", da bi se u zoru narednog dana preostale nemačke snage iz Beograda evakuisale na levu obalu Save.
Iako je planirano da se Savski most po prelasku poslednjih snaga sruši, to je sprečio učitelj u penziji Miladin Zarić, koji je presekao provodnike, iskoristivši tako svoje minersko iskustvo iz Balkanskih i Prvog svetskog rata i činjenicu da je živeo u neposrednoj blizini mosta.
To su iskoristile snage NOVJ i Crvene armije koje su prešle na levu obalu Save i tamo formirale mostobran, koji je kasnije korišćen za dalje napredovanjec na zapad, u pravcu Srema.
Izvor: Beta